Amsterdam, 31 oktober 2025
Deze week heeft ons het verdrietige nieuws bereikt dat Ton Heijdra, mede-oprichter van Museum Het Schip, is overleden. Ton was een bevlogen stadsgeograaf en groot liefhebber van de Amsterdamse School. Samen met Alice Roegholt stond hij aan de basis van het museum. Met zijn enorme betrokkenheid, passie en kennis heeft hij een onuitwisbare bijdrage geleverd aan wat Museum Het Schip vandaag is. Voor zijn verdiensten voor het museum, voor het vergroten van de bekendheid van de Amsterdamse School en voor zijn bijdrage aan de sociale, geografische en architectonische geschiedschrijving van Amsterdam werd hij in 2024 benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau — een kroon op zijn werk.
Ik had en heb altijd veel vragen. Daarom schrijf ik ook. Dan kan ik op zoek naar de antwoorden. ”
– Ton Heijdra (Geheugen van West, 2010)
Ton Heijdra werd in 1953 geboren in Maasland, nabij Vlaardingen, en kwam in 1972 als student naar Amsterdam, waar hij zou blijven. Hij studeerde sociale geografie, met een specialisatie in stadsgeografie, aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn overtuiging dat ook de wijken buiten het historische centrum een eigen rijkdom, identiteit en geschiedenis dragen, vormt de rode draad door zijn werk.
Zijn liefde voor de stad Amsterdam bracht hij eigenzinnig, gul en autonoom tot uitdrukking. Ton wilde mensen meenemen in een verhaal, en dat lukte hem als geen ander. Met groot enthousiasme sprak hij voor het brede publiek over stedenbouw, volkshuisvesting, (toegepaste) kunst en architectuur. Hij deed dat alsof hij de toehoorders toesprak vanaf een zeepkist — bevlogen, rechtvaardig en altijd dicht bij zijn publiek. Zijn hart lag bij de Amsterdammer en zijn boodschap was even eenvoudig als fundamenteel: iedereen moet mooi kunnen wonen.
Ton wilde zijn kennis niet voor zichzelf houden. Hij schreef tientallen boeken en een grote hoeveelheid artikelen, wandel-, fiets- en bootroutes over de verschillende identiteiten van de buurten en wijken in Amsterdam — toegankelijke en originele gidsen die generaties Amsterdammers leerden kijken naar de stad waarin zij wonen.
Zijn werk was niet alleen academisch: als opbouwwerker was hij nauw betrokken bij bewonersgroepen en bij de ontwikkeling van nieuwe buurten – van het Oostelijk Havengebied tot de Indische Buurt en de herstructurering van de Westelijke Tuinsteden.
Museum Het Schip groeide mede door Ton uit tot een nationaal en internationaal erkend museum. Wat in 2001 begon als een klein museum in het postkantoor van Michel de Klerk, breidde zich dankzij zijn belangeloze inzet in 2016 uit tot een volwaardig instituut in het voormalige schoolgebouw van het complex. In deze periode droeg Ton zorg voor onderzoek, conceptontwikkeling, bekendheid én — jarenlang en geheel vrijwillig — voor de financiële huishouding van het museum.
Zijn passie voor het onderwerp en zijn uitgebreide kennis van de Amsterdamse geschiedenis hebben geleid tot boeiende tentoonstellingen die nieuwe inzichten hebben opgeleverd: Bruno Taut – De fantasie voorbij, Fré Cohen, Indonesië en de Amsterdamse School, Michel de Klerk. Inspirator van de Amsterdamse School en Het Paradijs van de Arbeider: Tuindorpen en Tuinsteden, zijn laatste tentoonstelling. Ook aan de catalogi die daarbij verschenen droeg hij substantieel bij.
Zijn impact reikte tot ver buiten Nederland. Samen met Alice gaf hij internationale bekendheid aan de Amsterdamse School, met presentaties en samenwerkingen in o.a. Moskou, Barcelona, Japan en Indonesië. Ook speelde hij een rol bij de totstandkoming van het international Social Housing Festival (ISHF), dat inmiddels in meerdere wereldsteden heeft plaatsgevonden.
Niet alleen zijn kennis, maar ook zijn persoonlijkheid maakte Ton geliefd. Hij stond bekend om zijn warmte, zijn onbaatzuchtigheid en zijn kleurrijke, eigenzinnige manier van kijken. Hij was wars van volgzaamheid en leeg intellectualisme: “eerst zelf de bronnen induiken” zei hij, “dan pas lezen wat de professoren ervan vinden.” Ton woonde ruim 20 jaar in Het Schip, waar hij actief was in de bewonerscommissie. Hij sprak vol lof en bewondering over ‘zijn’ Spaarndammerbuurt. Ton stond bekend als een fijne buurman en betrokken medebewoner, altijd bereid om kennis te delen en zich in te zetten voor de gemeenschap.
Hij was bovendien een mentor die ervan hield met jonge mensen samen te werken; zijn eigen jeugdige energie straalde tot het einde van hem af. Met plezier werkte hij samen met studenten, gidsen en jonge curatoren, die bij hem en Alice de kans kregen om zich te ontwikkelen. Bij Museum Het Schip leer je het vak door het te doen — tentoonstellingen maken, catalogi samenstellen, plannen ontwikkelen en uitvoeren. Zijn invloed werkt door in de vele ‘schippers’ die hun weg vonden binnen de museum- en erfgoedwereld. Hij liet geregeld blijken hoe trots hij op hen was.
Tot op de laatste dag bleef Ton actief en nieuwsgierig. Kort voor zijn overlijden herzag hij nog, in slechts twee weken tijd, de populaire publicatie Op de golven van de stad — teksten én fietsroutes, die hij zelf op de fiets naliep. Het typeert zijn toewijding: de stad bleef tot het allerlaatste moment zijn onderwerp, zijn speelveld en zijn liefde.
Als je door een wijk in de stijl van de Amsterdamse School loopt, dan loop je langs kunst. Dat besef willen we de mensen bijbrengen. ”
– Ton Heijdra (Cultureel Persbureau, 2015)
Wij verliezen in Ton een groot kenner en onmisbare vraagbaak, een collega, een gids, een vriend, een leermeester en een warm, genereus en bevlogen mens. Zijn nalatenschap leeft voort in zijn boeken, routes en tentoonstellingen, in Museum Het Schip, en in de boodschap die hij ons meegaf: de overtuiging dat de stad in al haar lagen, met alle mensen die daar wonen, verhalen draagt die gezien en verteld moeten worden.
Wij zullen hem missen.
